Vitalik Buterin, Ethereum Yapısında Devrim Yaratmak İstiyor!
Vitalik Buterin, Ethereum’un ölçeklenmesini sağlarken yerel düğüm çalıştırmayı kolaylaştıracak “kısmen durumsuz düğümler” modelini önerdi.
- Ethereum’un kurucu ortağı Vitalik Buterin, 19 Mayıs 2025’te paylaştığı yeni teknik yol haritasında, tam düğüm çalıştırma maliyetlerini azaltmak ve Layer-1 ölçeklenmesini artırmak amacıyla “kısmen durumsuz düğümler” adını verdiği yeni bir çözüm önerdi.
- Bu yazıda, Buterin’in önerisinin teknik detaylarını, EIP-4444 ve gaz limiti politikalarıyla ilişkisini, potansiyel avantajlarını ve Ethereum ağına olası etkilerini derinlemesine inceliyoruz.
Ethereum kurucusu Vitalik Buterin, blok zincirinin ölçeklenebilirliği ve merkeziyetsiz erişim güvenliği için yeni öneriler ortaya koydu. 19 Mayıs 2025’te Ethereum Magicians forumunda paylaştığı güncel yazıda, tam düğümlerin (full node) depolama ve bant genişliği ihtiyacını hafifletmek amacıyla “kısmen durumsuz düğümler” (partially stateless nodes) konseptini tanımladı. Buterin, şu anda çok az sayıda RPC sağlayıcısına bağımlı pazar yapısının sansür ve dışlama riskleri taşıdığını vurgulayarak, kullanıcıların kendi yerel düğümlerini çalıştırarak zincire güvensiz, sansür dirençli ve gizlilik-dostu erişim elde etmesinin önemini yeniden hatırlattı. Bu kapsamda yeni öneriler; EIP-4444 (36 gün veri saklama sınırı), gaz limiti artırımı (EIP-9698 vb.), kripto-ekonomik yapı değişiklikleri ve zkEVM teknolojileri gibi bir dizi iyileştirmeyi de içeriyor.
Kısmen Durumsuz Düğümler Nedir?
Geleneksel tam düğümler, Ethereum blok zincirinin tamamını ve tüm Merkle kanıtlarını saklar. Bu da hızla büyüyen ağda çok yüksek depolama ve bant genişliği gereksinimi demek. Kısmen durumsuz düğümler ise bu yükü azaltmayı hedefler. Buterin’in önerdiği yeni düğüm türünde, her düğüm seçilen bir durum altkümesini (“state subset”) saklar: örneğin kullanıcının kendi hesapları, sık kullandığı DeFi protokolleri veya belirli token bakiyeleri gibi. Bu düğümler blokları statik bir biçimde (durumsuz) doğrular; yani yeni bir blok doğrulanırken tüm duruma ihtiyaç duymayacak şekilde tasarlanır.
Kısmen durumsuz düğüm çalışırken yalnızca seçili verileri güncel tutar ve bu veriler üzerinden işlem yapar. Kullanıcının saklamadığı verilere yönelik sorgular yerel düğümde karşılanamayacağı için bu talepler önceden belirlenmiş bir RPC sağlayıcısına yönlendirilebilir. Böylece düğümün depolama gereksinimi büyük ölçüde azalırken, düğüm tamamen devre dışı kalmaz ve güncel blok zinciri doğrulamalarını gerçekleştirmeye devam eder. Bu yaklaşım, kullanıcı gizliliğini artırır çünkü düğüm sadece ihtiyaç duyulan verileri toplar; ve sansür dirençliliği korunur çünkü düğümü çalıştıran kişi hangi verileri depolayacağını seçebilmektedir.
Yukarıdaki grafik, 2020’den 2025’e Ethereum ağında ortalama blok gaz limitinin (mavi çizgi) nasıl kademeli olarak yükseldiğini gösteriyor. Bu artış, daha fazla işlemi zincire sığdırma imkânı sağlasa da, tam düğümlerin depolama ve işlem yükünü de önemli ölçüde yüksürmekte. Kısmen durumsuz düğümler, bu darboğazı hafifletmeye çalışarak yerel düğüm çalıştırmayı daha çekilebilir kılıyor.
| Özellik | Tam Düğüm (Full Node) | Kısmi Durumsuz Düğüm |
|---|---|---|
| Saklanan Durum Miktarı | Blok zincirinin tamamı ve tüm Merkle kanıtları | Kullanıcının seçtiği durum altkümesi (hesaplar, tokenlar vb.) |
| Kaynak Kullanımı | Çok yüksek depolama ve bant genişliği ihtiyacı | Daha düşük depolama, yalnızca seçilen verileri tutar |
| RPC Erişimi | Tüm sorgular yerel olarak işlenir (tam güven) | Sadece seçili veriler yanıtlanır; eksik veriler RPC sağlayıcıya yönlendirilir |
| Gizlilik ve Güvenlik | Tam zincir verisiyle yüksek gizlilik ve bağımsızlık | Seçilen veri altkümesi ile gizlilik artırılmış, sansürsüz yerel erişim sağlanır |
Şekil: Tam düğüm ile kısmi durumsuz düğüm karşılaştırması. Yukarıdaki tabloda, tam düğümün tüm blok zinciri verilerini saklamak zorunda olduğu; kısmi durumsuz düğümün ise düğüm sahibinin ihtiyacına göre sınırlı bir altküme depoladığı görülüyor. Bu model, yerel düğüm çalıştırma imkânını genişleterek kullanıcıya güvenli bir erişim sağlamayı hedefliyor.
EIP-4444 ve Tarihsel Verinin Sınırlandırılması
Buterin’in planında, veri depolama yükünü azaltacak diğer mekanizmalar da var. Önemli adımlardan biri EIP-4444’tür: Bu öneriye göre her düğüm yalnızca en son 36 günlük blok verisini saklayacak şekilde yapılandırılacak. Böylece düğümün ayda birkaç on gigabaytlık tarihi silmesi öngörülüyor. Örneğin CryptoSlate’e göre EIP-4444, geçmiş verileri erasure coding (parçalama ile dağıtık depolama) ile koruyarak “blok zinciri ebediyen kalır” özelliğini merkezi aracıların yükü olmadan sürdürmeyi amaçlıyor.
EIP-4444, Ethereum’un “eski veriyi unutma” stratejisinin bir parçası olarak görülüyor. Vitalik de geçtiğimiz Şubat’ta yayımladığı blog yazısında, 30 milyon gaz limitinin 36 milyona çıkarılmasının ardından, EIP-4444 ve durumsuz (stateless) düğümler gibi yaklaşımların tarihi saklama ihtiyacını azaltacağını vurgulamıştı. Bu önlemler sayesinde bir düğümün üzerinde tutulması gereken blockchain büyüklüğü teorik olarak yüzde 80’e varan oranda azaltılabilecek; Nilufer Okay gibi geliştiriciler de bu seviyeye yakın tasarruf tahmin ediyor. EIP-4444’ün hayata geçmesi halinde, çoğu düğüm artık aylarca eski bloklar yerine yalnızca son birkaç hafta verisini tutarak çalışabilecek.
Gaz Limiti Artışı ve EIP-9698
Ethereum topluluğunda, katman-1 (L1) gaz limiti yükseltme tartışmaları da hız kazanmış durumda. Şubat 2025’teki güncellemeyle blok gaz limiti 30 milyondan 36 milyona çıkarıldı. Ethereum Vakfı’ndan Dankrad Feist’in önderliğinde EIP-9698 adlı yeni bir teklif ise gaz limitinin dört yıllık periyotta 100 kat arttırılmasını planlıyor. EIP-9698’e göre gaz limiti kademeli olarak yükseltilerek 36 milyon seviyesinden yaklaşık 3.6 milyar gaz birimine ulaşacak; böylece saniyede ~2.000 işlem (TPS) civarı bir kapasite mümkün olabilecek.
Bu artış, özellikle basit transfer işlemlerinde bir blokta binlerce işlemin yer almasını sağlayacak. CoinDesk’e göre 3.6 milyar gaz limitiyle bir bloğa ~6.000 basit transfer sığabileceği ve TPS’nin 2.000’in üzerine çıkabileceği hesaplanıyor. Ancak araştırmacılar hızlı artışın risk taşıdığına da dikkat çekiyor. Feist, gaz limiti hızla yükselirse optimize edilmemiş düğümlerde zorluk ve blok yayılma (propagation) süresinin artması gibi sorunlar yaşanabileceğini belirtti. Bu yüzden EIP-9698, artışları öngörülebilir ve yavaş adımlarla yapmak üzere bir algoritmik takvim öneriyor.
Ethereum geliştiricileri ayrıca test ağında daha mütevazı artışlar deniyor. Örneğin EIP-9678 ile planlanan Fusaka yükseltmesinde gaz limitinin 4 kat artırılarak test edilmesi bekleniyor. Tüm bu çalışmalar, Ethereum’un bir yandan daha fazla işlem kapasitesi sunmasını sağlarken, diğer yandan kısmi durumsuz düğümler gibi çözümlerle yeni yüklerin yönetilmesini hedefliyor.
Gaz Ücretleri ve Depolama Maliyetleri
Ethereum’daki diğer öneriler ise gaz ücretleri üzerinden depolama davranışını değiştirmeye odaklanıyor. Buterin, akıllı sözleşme dağıtımı veya hesap açma gibi yeni depolama alanları oluşturma işlemlerine ilişkin gaz ücretlerinin yükseltilmesini savunuyor. Örneğin yeni bir kontrat dağıtmak veya kriptoyu aktif olmayan bir hesaba göndermek eskisine göre daha pahalı hale gelebilir; böylece gereksiz veri yazımı caydırılmış olur. Buna karşın işlem ücretleri (execution gas) düşürülebilir, böylece ağ yükü dengelenebilir.
Bunların yanında, blok zincirinin büyüme hızını kontrol altına almak için veri sıkıştırma teknikleri de gündemde. Yerel verilerde Merkle ağaç yapılarının yeniden düzenlenmesi, durum geçişlerinin hafifletilmesi veya daha önce blok zincirinde kalmış bazı verilerin silinmesi gibi fikirler konuşuluyor. Örneğin yerel Merkle patika sıkıştırması (Merkle-Patika kompresyonu) veya durumsuz kanıtlar (stateless proofs) gibi yaklaşımlar, düğümlerin sakladığı veri miktarını azaltmayı amaçlıyor. Ancak şimdilik bu önerilerin uygulaması biraz zaman alacak; hemen hayata geçebilecek somut adımlar daha çok gaz modeli ve EIP-4444 etrafında toplanmış durumda.
zkEVM ve Diğer Ölçekleme Çözümleri
Ethereum’un katman-2 ve sıfır-bilgi (ZK) temelli çözümleri de bu ekosistemin önemli bir parçası. zkEVM (Zero-Knowledge Ethereum Virtual Machine) projeleri, Ethereum uyumlu bir sanal makineyi sıfır bilgi kanıtlarıyla çalıştırarak zincir dışı doğrulama imkânı sağlıyor. Bu sayede birçok işlem verisi ana zincire gönderilmeden kanıtlanabiliyor. Vitalik’in de belirttiği gibi, ZK-EVM gibi teknolojiler blokları daha az veriyle doğrulamayı mümkün kılarken, tam düğümlerin yerini tam olarak alamıyor. Çünkü sıfır-bilgi çözümleri bile genellikle merkezi olmayan gizlilik koruması ve sansür dirençliliği açılarından tam düğümün yerel verilerini sağlamıyor. Buterin, “tam düğümler kullanıcıya kendi yerel RPC sunucusunu güvensiz, sansür dirençli ve gizlilik odaklı bir şekilde kullanma imkânı verir” diyerek bu öneme vurgu yapıyor.
Ayrıca Ethereum iyileştirmeleri arasında EIP-4844 (proto-danksharding) ile artan veri kullanılabilirliği ve PECTRA gibi ilerideki güncellemeler de L2 altyapılarını desteklemeyi amaçlıyor. Örneğin Pectra (Mayıs 2026’da hedeflenen yükseltme) ile daha fazla L2 verisi işlenebilirken, Fusaka (2025) küçük gaz denemeleri yapacak. Tüm bu gelişmeler, Kısmi Durumsuz Düğümler önerisiyle birlikte değerlendirildiğinde, kişisel düğüm çalıştırmayı kolaylaştırma ve Ethereum’un uzun vadeli ölçeklenebilirliğini güvence altına alma amacını taşıyor.
Özet ve Gelecek Beklentileri
Vitalik Buterin’in son önerileri, Ethereum’un ölçeklenebilirlik yol haritasında kullanıcı perspektifini öne çıkarıyor. Özellikle EIP-4444 gibi veri süresini sınırlayan önlemler ve yeni düğüm mimarileri sayesinde, bireysel kullanıcılar da düğüm çalıştırarak ağa doğrudan katkıda bulunabilecek. Buterin’in paylaştığı özet şu noktaları içeriyor:
- EIP-4444 (36 günlük veri saklama) – Tam düğümlerin tutması gereken tarihsel veriyi büyük oranda azaltıyor.
- Kısmi Durumsuz Düğümler – Düğümler yalnızca seçtikleri durumu saklıyor, kalan işlemler için RPC kullanılıyor.
- Gaz Limiti Artışı (EIP-9698 vb.) – Blok gaz limiti mevcut 36M’den 3.6B’ye çıkarılarak kapasite 100 kat artırılacak.
- Gaz Ücret Politikası Değişiklikleri – Yeni depolama işlemlerini pahalılaştırıp gereksiz veri artışını caydırma.
- zkEVM ve Katman-2 Çözümleri – Sıfır-bilgi kanıtlarıyla zinciri doğrulama alternatifleri, tam düğümleri destekler nitelikte.
Bu düzenlemelerin bir araya gelmesi, Ethereum’un hem performansını artırmaya hem de ağın merkeziyetsizlik prensibini sağlam tutmaya odaklanan bütünsel bir strateji sunuyor. Geleceğe baktığımızda, tavizli önerilerin uygulamaya geçmesi zaman alabilir, ancak Ethereum topluluğu yeni düğüm modelleri sayesinde üst üste binmeyen veri büyümesi için çözümler geliştiriyor. Kısmen durumsuz düğümler fikri, blok zinciri büyüdükçe kullanıcıların da güncel ve güvenli bir şekilde zincire katılabilmesini sağlamayı amaçlıyor.
Ethereum Merkezsizleşmesi ve gelecek gelişmeler merak konusu olmaya devam ederken, yatırımcılar ve geliştiriciler bu tür yenilikleri yakından izliyor. Yeni öneriler uygulamaya konulduğunda kişisel düğüm çalıştırmanın önündeki engeller azalacak ve Ethereum ağının güvenilirliği artacak. Tabii ki kritik nokta, bu değişikliklerin güvenlik ve performans dengesi içinde hayata geçirilebilmesi. Ama şimdiden yol haritası belli: Kısmi durumsuz düğümler, EIP-4444 ve gaz limit artışı gibi adımlar, Ethereum’un ölçeklenebilir bir gelecek için attığı önemli adımlar olarak öne çıkıyor.
Uyarı: Paylaşılan haberler, veri ve grafikler bilgi amaçlı olup yatırım tavsiyesi ya da danışmanlığı kapsamında değerlendirilemez. Bunun yanı sıra haber ve materyallerin al ya da sat yönünde bir telkinde bulunmak gibi bir işlevi ve misyonu da bulunmamaktadır. Kişilerin kişisel araştırma yapmaları kendi sorumlulukları olup, detaylı araştırmanın yatırım öncesi önemli bir şart olduğunu öneririz.
İçerik ve görseller YZ yardımıyla oluşturulmaktadır.
Ayrıca, kripto paraların doğası gereği yüksek risk barındırdığı göz önünde bulundurularak hareket edilmelidir. Risksiz kazanç hiçbir sektörde olmadığı gibi, kripto paralar özelinde de yoktur.
